ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΑΘΩΝΙΚΩΝ ΚΤΗΣΕΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Το πολυδιάστατο φαινόμενο των μοναστηριακών και ιδίως των αθωνικών κτήσεων γνώρισε, με όρους γεωγραφικούς, μια έκταση μοναδική, κινούμενο στα όρια σχεδόν του ορθόδοξου χριστιανικού κόσμου. Ανεξάρτητα από την αποδοχή ή μη του ρόλου που αποδίδεται ιστορικά στην αθωνική πολιτεία, τα αγιορειτικά μετόχια και οι κτήσεις γενικότερα αποτελούν ένα από τα κύρια μέσα επαφής του Άθω με τον έξω κόσμο, δίαυλο επικοινωνίας, συναλλαγής και ώσμωσης. Το φαινόμενο αυτό, ξεπερνώντας πολύ σύντομα την περιορισμένη οικονομική οπτική, ανέδειξε ιδιαίτερες πτυχές, όπως η κοινωνική και πολιτισμική, πέρα από την προφανή θρησκευτική. Ο τόμος αυτός αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια συνολικής αποτύπωσης της αθωνικής παρουσίας έξω από τα όρια της χερσονήσου του Αγίου Όρους κατά τη Βυζαντινή εποχή. Το όλο εγχείρημα συνιστά μια συνολική, μακροσκοπική θεώρηση του φαινομένου στη γεωγραφική του συνιστώσα, βασισμένη σε συγκεκριμένη μεθοδολογία που καθορίστηκε ειδικά για το σκοπό αυτό. Αποτελεί δε καρπό μακρόχρονης ερευνητικής προσπάθειας η οποία συνεχίζεται και σήμερα. Τα αθωνικά μετόχια και γενικότερα οι κτήσεις είναι ένα φαινόμενο με άμεση αναγωγή στο χώρο. Η ανάγκη αποτύπωσής τους προέκυψε ήδη από τις πρώτες υποθέσεις εργασίας - αρχικά ως πειραματισμός κι έπειτα ως ερμηνευτικό εργαλείο. Η ιδέα όμως είχε προκύψει νωρίτερα, κατά τη διάρκεια μιας φιλικής συζήτησης πάνω από ένα χάρτη. Εκεί, όπου η "μεγάλη εικόνα" υπενθυμίζει για μια ακόμη φορά την παντοδυναμία του χώρου, που είναι πάντα παρών, διαρκής και ουσιαστικά αμετάβλητος, αφομοιώνοντας τα εφήμερα ανθρώπινα ίχνη. Και ακριβώς γι' αυτό, η προσεκτική ανάγνωσή του προτείνει ερμηνείες. Πέρα από επίσημες νοηματοδοτήσεις και ορισμούς, οι ντετερμινισμοί πράγματι υφίστανται. Ο χώρος δημιουργεί όρια και ευκαιρίες, χάσματα αλλά και δυνατότητες υπέρβασης γίνεται ένα μωσαϊκό γεμάτο ίχνη, κι ας είναι συχνά δυσδιάκριτα.