Η ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ (1620-1830)

Η έκφραση «ελληνικός στοχασμός» χρειάζεται κάποια διασάφηση. Το ενδιαφέρον μου περιορίζεται πραγματικά στην ιστορία της διανοήσεως και αποκλείει από τη μία πλευρά την ποίηση και τη λογοτεχνία κι από την άλλη τη δογματική θεολογία και κάθε άλλο είδος του γραπτού λόγου, όπου η ευλάβεια και ο μυστικισμός κυριαρχούν πάνω στη λογική θεώρηση, το μεταφυσικό ενδιαφέρον ή τη συστηματική μάθηση. Δεν θέλησα να γράψω Γενική Ιστορία του νεοελληνικού πολιτισμού, αλλά την ιστορία μιας πνευματικής προσπάθειας, που εκδηλώθηκε ως αγώνας για την κατανόηση, μεταλαμπάδευση και έπειτα αξιοποίηση ιδεών, κι αυτό συστηματικά και σκόπιμα ως μέσο για την κατάκτηση της γνώσεως και ως δύναμη για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής του ανθρώπου σύμφωνα με ό,τι έχει γνωστικά κατακτηθεί. Η έμφαση που δίνω στην αγωνιστική όψη και τις συνέπειες της διανοητικής αυτής κινήσεως αποκλείουν το δόγμα, την ευσέβεια και το μυστικισμό. Εξάλλου η σημασία που παίρνει η συστηματική γνώση αποκλείει τις λογοτεχνικές εκείνες μορφές, όπως η ποίηση και τα άλλα δημιουργήματα της φαντασίας, όπου μεγαλύτερη αξία έχει η αισθητική πλευρά