Η ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 12ΟΣ-15ΟΣ ΑΙΩΝΕΣ

Η μελέτη του οικιστικού πλέγματος και η αποτύπωση των χαρακτηριστικών των οικισμών αποτελούν δεδομένα που μπορούν να προσφέρουν μια εικόνα των κυρίαρχων κοινωνικοοικονομικών προσανατολισμών στην περιοχή της Θεσσαλίας το κρίσιμο διάστημα μεταξύ του 12ου και του 15ου αιώνα. Η μελέτη των θεσσαλικών οικισμών θέτει σημαντικά ζητήματα που έχουν να κάνουν κυρίως με τη χρονική διάρκειά τους, τη θέση, το μέγεθος και τις βασικές λειτουργίες τους. Κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα που να προσφέρουν μια ολοκληρωμένη μορφή της οικιστικής οργάνωσης. Οι αφηγηματικές πηγές (ιδιαίτερα τα ιστοριογραφικά κείμενα) παρέχουν πληροφορίες οι οποίες είναι λίγες και αποσπασματικές. Πιο σαφή εικόνα δίνει το οθωμανικό κατάστιχο του 1454/1455. Η συγκεκριμένη πηγή μάς παρέχει πλήρη εικόνα των περιοχών που περιλαμβάνει από πλευράς τοπογραφίας, οικονομίας και πληθυσμού, όπως αυτός αντιπροσωπεύεται από τις φορολογικές μονάδες. Η λεπτομερής καταγραφή των χριστιανικών και των μουσουλμανικών νοικοκυριών προσφέρει ακριβή δεδομένα για την πληθυσμιακή σύνθεση της περιοχής, ενώ η καταγραφή των φορολογητέων προϊόντων και το αντίστοιχο φορολογικό εισόδημα δίνει τα οικονομικά μεγέθη ανά οικισμό. Λόγω και της εγγύτητάς της στον χρόνο της οθωμανικής κατάκτησης είναι δυνατό να αποκαλύψει προϋπάρχουσες ιστορικές πραγματικότητες. Αυτή η συγκεντρωτική εικόνα των πληθυσμιακών δεδομένων, σε συνδυασμό με τον αριθμό και την αναλογία των χριστιανικών και των μουσουλμανικών οικισμών στο σύνολο της Θεσσαλίας, επιβεβαιώνουν τη βαρύνουσα σημασία της δημογραφικής κρίσης των μέσων του 14ου αιώνα και της εξασθένισης του παλαιού πληθυσμού, με αποτέλεσμα η οθωμανική κατάκτηση να καλύψει το δημογραφικό κενό με μαζική εγκατάσταση μουσουλμανικού πληθυσμού στις πεδιάδες της ανατολικής Θεσσαλίας.