ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ 1844-1967

Η έννοια του πολιτικού κόμματος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σταδιακή διαμόρφωση ενός αντιπροσωπευτικού συστήματος με δημοκρατική προοπτική. Στην Ελλάδα, ήδη από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, το αίτημα της αντιπροσώπευσης και ένας πρώιμος δημοκρατικός προσανατολισμός υπήρξαν διάχυτα στις συνταγματικές επεξεργασίες των επαναστατικών Εθνοσυνελεύσεων. Σε συνδυασμό με την ψήφιση του πρώτου εκλογικού νόμου τον Νοέμβριο του 1822, με τον οποίο αναδείχθηκαν τα μέλη των Εθνοσυνελεύσεων και του Βουλευτικού, τέθηκαν μεσούσης της Επανάστασης τα θεμέλια του αντιπροσωπευτικού συστήματος. Η ευρύτερη αποδοχή και διάδοση φιλελεύθερων ιδεών (έστω και σε πρωτόλεια μορφή) μετασχημάτισαν παραδοσιακές, τοπικού χαρακτήρα, συσσωματώσεις σε πολιτικές φατρίες που διεκδίκησαν τον όρο «κόμμα», επιβίωσαν την περίοδο της απόλυτης μοναρχίας και απαίτησαν την ψήφιση συντάγματος, καθώς και την επαναφορά των εκλογικών διαδικασιών. Το Σύνταγμα του 1844 αποτέλεσε τομή, καθώς εγκαινίασε μια νέα περίοδο λειτουργίας των ελληνικών πολιτικών κομμάτων, η οποία, όπως και σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, δεν υπήρξε ευθύγραμμη, αλλά γνώρισε αναβαθμούς και ταλαντεύσεις. Στη μακρά αυτή διάρκεια, κρίσιμο ρόλο διαδραμάτισε το εκλογικό δικαίωμα. Ήδη με τον εκλογικό νόμο της 18ης Μαρτίου 1844 καθιερώθηκε ουσιαστικά η καθολική (ανδρική) ψηφοφορία, η οποία κατοχυρώθηκε και συνταγματικά με την αναθεώρηση του 1864. Οι εξελίξεις αυτές διευκόλυναν τη σταδιακή αποδέσμευση των πρώιμων κομματικών συσσωματώσεων από τον προσωποκεντρικό και πελατειακό χαρακτήρα που είχαν αρχικά και επέτρεψαν τη μετεξέλιξή τους σε σχετικά σταθερούς διαχρονικούς οργανισμούς, πυλώνες για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Τα πρόσωπα που ηγήθηκαν των κομμάτων διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο.