Το έργο αυτό είναι ηθικοφιλοσοφικό μυθιστόρημα χωρισμένο από τους αλεξανδρινούς «γραμματικούς» σε οκτώ βιβλία. Στην ουσία του είναι μια πολιτική πραγματεία, που μέσα από τη μυθιστορηματική μορφή του επιχειρεί να δώσει το πορτραίτο του «αρχικού ανδρός», δηλαδή του άξιου ηγεμόνα. Ως πρότυπο ενός τέτοιου ηγεμόνα ο Ξενοφώντας προβάλλει τον Κύρο τον πρεσβύτερο, τον ιδρυτή του περσικού κράτους της αρχαιότητας.