ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ

«Η ηθική γενικά, προσωπική και θεσμική, καθηκοντολογική και αρεταϊκή, προϋποθέτει υποκείμενα ικανά να διαβουλεύονται και να αποφασίζουν [...] για τον τρόπο τους να συμπεριφέρονται ορθά και να ζουν ηθικά, να είναι δηλαδή ισότιμοι πολίτες στο 'βασίλειο των σκοπών'. Χωρίς συγκροτημένα υποκείμενα, δηλαδή χωρίς πρόσωπα, δεν μπορεί να γίνει λόγος ούτε για καθήκοντα ούτε για αξίες.»«Αφετηρία για την αντιμετώπιση του προβλήματος του προσώπου [...] δεν μπορεί να είναι άλλη από την παραδοχή ότι η βιολογική, χωροχρονική υπόσταση αποτελεί τον απαράκαμπτο πυρήνα ώστε να υπάρχουν πρόσωπα [...] Η παραδοχή αυτή σημαίνει την απόρριψη της θεωρίας των δύο κόσμων. Δεν συνεπάγεται όμως αυτόματα και προσχώρηση στον κύκλο των αμιγώς εμπειριοκρατικών ή αναγωγιστικών θεωριών. Το πρόσωπο δεν είναι απλώς αυτό που μπορεί και ο κάθε τρίτος να παρατηρήσει και να εξηγήσει από μία εξωτερική σκοπιά. [...] Στοιχείο του είναι επίσης η συνείδηση του εαυτού, η σκοπιά του πρώτου προσώπου, το οποίο είναι ικανό να αναστοχάζεται ως γνωρίζον και πράττον υποκείμενο, πράγμα που το καθιστά ικανό να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, να διαγιγνώσκει και να αποδέχεται τις προκλήσεις της πραγματικότητας και να αντιδρά αυθεντικά σε αυτές, προλαμβάνοντας με τη φαντασία του τη μελλοντική εξέλιξη των πραγμάτων και συμβάλλοντας, κατά το μέτρο του εφικτού, στη διαμόρφωσή της, αποδεχόμενο τους σχετικούς κινδύνους και ευθύνες.»«Το γήρας [...] είναι η φάση του βίου μας που μας δίνει τη δυνατότητα του απολογισμού, που μας επιτρέπει να κυττάξουμε αναδρομικά τη βιοτική πορεία μας και να αισθανθούμε περήφανοι για το πρόσωπο που κατορθώσαμε να γίνουμε, εφόσον δεν σπαταλήσαμε ή δεν παραμελήσαμε τις επενδύσεις εαυτού που κάναμε και που μπορούσαμε να κάνουμε όλα αυτά τα χρόνια που πέρασαν. Χωρίς αυτή τη δυνατότητα που μας παρέχει το γήρας, χωρίς δηλαδή τη δυνατότητα, αν όχι όλοι, πάντως κάποιοι άνθρωποι, πιο τυχεροί και πιο αξιοθαύμαστοι, να μπορούν να κάνουν θετικούς απολογισμούς ακέραιου βίου, η ζωή γενικά δεν θα είχε νόημα και αξία